De angst van mijn grootmoeder

Bijna vierennegentig is ze, mijn grootmoeder. Ze woont in een aanleunwoning, gaat zelf haar boodschappen uitzoeken en neemt nog regelmatig de bus naar de stad om een nieuwe bloemetjesjurk uit te zoeken bij, een door koninklijk besluit geëerde, kledingzaak met het predicaat hofleverancier.

Door de vlucht uit Nederland, opzoek naar meer respect en vrijheid, bestaat ons contact uit de enkele ansichtkaartjes op feestdagen en verjaardagen. De verre wereld gaat aan haar voorbij en de verhalen van familieleden, die mijn nieuwe onderkomen op het platteland van midden Portugal bezochten, ziet ze als beelden zonder begrijpelijke reden. Min of meer vrij van tegenwind – of het moesten de onvolkomenheden van het ouder worden zijn – geniet ze van haar dagbesteding, die bestaat uit allerlei bijeenkomsten in het aangrenzende bejaardentehuis. Toneelvoorstellingen, concerten, busreisjes, ze gaat overal naar toe en neemt deel aan bijna iedere activiteit die wordt aangeboden.

Ik kan het niet anders interpreteren dan een gevoel van angst, het feit dat ze plotseling, voor het eerst in jaren, gisteren opbelde. Haar dagelijkse routine van het door een “thuishulp” uittrekken van haar steunkousen, het kijken naar het achtuur journaal, de programmering van Nederland 1 en het afsluitende programma Pauw & Witteman, het nachtlichtje en de noodknop controle op haar nachtkastje, liep uit op een rusteloze nacht. Allicht niet alles begrijpend had ze gehoord dat ze geen hoofddoekje meer mag dragen in de bus. “Die meneer Bontes heeft dat echt gezegd!” stamelde ze, en ik kon haar niet overtuigen van het gezonde verstand dat andere politici zeker zullen hebben. Ik kan zo’n opmerking plaatsen als een ridicuul voorstel van een PVV-er, maar voor mijn grootmoeder komen dat soort berichten over als de werkelijkheid van een nieuwe maatschappij. Ze heeft al het één en ander aan veranderingen mee moeten maken. Iedere dag een andere mevrouw die haar steunkousen komt aan en uittrekken, haar vaste hulp die de moeilijkere huishoudelijke klusjes kwam doen komt niet meer. De huisarts heeft plaatsgemaakt voor een maatschap waarbij haar klachten en lichamelijke probleempjes slechts gedigitaliseerde gebeurtenissen geworden zijn. De enigste constante factor is de Marokkaanse jongeman die de, door haar uitgezochte, boodschappen netjes thuisbezorgt en zelfs voor haar uitpakt, in de koelkast plaatst en de moeilijk te openen verpakkingen alvast los maakt.

De enigste vrouwen met een hoofddoek die mijn grootmoeder kent zijn haar generatie genoten en de nonnen die af en toe komen helpen in het aangrenzende bejaardentehuis. Naast de jongen van de supermarkt heeft ze regelmatig contact met een oudere Turkse man die als vrijwilliger op “Klaartje” rijdt, het busje van een stichting, waarmee ouderen en gehandicapten zich tegen een symbolisch tarief kunnen verplaatsen. De televisiebeelden van islamitische probleemjongeren blijven voor haar binnen het beeldscherm, ver weg van dat kleine plaatsje in de Betuwe. Of de nonnetjes nu ook niet meer met de bus mochten komen naar die gezellige middagen in de recreatieruimte van het tehuis, of ze dat vriendelijke meisje dat haar zo af en toe haar steunkousen helpt nu ook weer gaat verliezen, en…. Och een opsomming van vragen. Ik wilde haar geruststellen maar, in een overtuiging van de waarheid van de televisie, kon ik haar niet angst niet wegnemen. Ik probeerde haar wel te vertellen dat, de voorstellen van die man op de televisie alleen voor moslims gelden en, het niet voor joodse keppeltjes, katholieke nonnen en gereformeerde zondagse hoedjes geldt, maar sinds mijn grootvader door NSB-ers in de oorlog is verraden en in 1944 is gedood, heeft mijn grootmoeder een angst opgebouwd voor nieuwe buren, vreemde mensen en uniformen. Ze kiest dan ook altijd de kant van de gene die het sympathiekst overkomt, ongeacht zijn of haar achtergrond. Ze noemt Geert Wilders “die gevaarlijke man”, had een gruwelijke hekel aan Balkenende. “Heeft het achter de ellebogen”, was haar aanhoudende commentaar en haar politieke voorkeur is opgehouden bij Joop den Uil. Ik ben een tijdje in de veronderstelling geweest, dat ze gezien haar aversie met de politieke televisiebeelden, op de PVV zou stemmen. Maar in haar ogen blijft “haar” Partij van de Arbeid nog altijd het enigste alternatief, al zou dan wel die aardige meneer Frans Timmermans de Minister President moeten worden.

Geschrokken ben ik wel. Dat ze eigenlijk genoeg heeft van het leven. Dat de angst voor de toekomst het heeft overgenomen van de overlevingsdrang waardoor ze, naar mijn inzicht, deze respectabele leeftijd heeft bereikt. “Je opa wilde ook niet en die is ook gewoon gegaan”, was een van de laatste zinnen die ze uitsprak tijdens ons lange gesprek. Ik kende mijn opa, haar tweede man, waarmee ze naar de oorlog is getrouwd, als een eigenwijze man. Hoe weet ik niet, maar het is waar dat hij een paar dagen voor zijn verhuizing naar een verzorgingstehuis plotseling overleed. Hij heeft zich tot het laatste moment verzet tegen dat besluit. Na een bezoek aan het tehuis, waarnaast mijn grootmoeder nu woont, was hij tot de conclusie gekomen dat hem alle persoonlijke vrijheid werd afgenomen en lijkt hij gewoon het besluit te hebben genomen om simpelweg dood te gaan. De gesprekken die hij had met de oudjes, die bij zes graden vorst, buiten in hun door een deken overdekte rolstoel, hun sigaartje moesten roken, zullen hem daar in gesterkt hebben.

Misschien is het wel de laatste keer dat ik mijn grootmoeders stem heb gehoord. Ondanks het feit dat we nooit een hechte band hebben gehad door onze botsende karakters, is het bedroevend om te horen hoe het Nederland van nu haar angst inboezemt. Gelijk mijn grootmoeder hebben de ouderen recht op een rustige laatste periode van hun leven, zonder de angst en lasten, veroorzaakt door gierige bankiers, een haatzaaiende politicus, onkundige pensioenbeheerders en volksvertegenwoordigers met een egoïstische agenda. Ik heb het gevoel dat mijn grootmoeder de eerlijkheid, die ergens in de mensheid verscholen moet liggen, niet meer zal meemaken. Door mijn besluit geen kinderen op deze wereld te zetten, hoef ik daar me geen zorgen over te maken. Misschien moet ik daar mijn troost maar uithalen, al weet ik dat de uitdrukking “het zal mijn tijd wel duren” achterhaald is.